Cinco exdecanos de Facultades de Veterinaria e expresidentes da Conferencia de Decanos de Veterinaria de España analizan nun segundo artigo o estado actual destes estudos no ámbito europeo e, en particular, as duplicidades que na actualidade se producen nas avaliacións dos mesmos polas axencias de cualificación españolas e a Asociación Europea de Establecementos para o Ensino Veterinario (EAEVE).
A profesión Veterinaria, como outras moitas profesións do ámbito das Ciencias da Saúde, está regulada pola Directiva Europea 36/2005, parcialmente modificada pola Directiva 55/2013, que en relación aos estudos de Veterinaria indica, fundamentalmente, dúas cousas:
1. As materias que obrigatoriamente debe cursar un estudante de Veterinaria.
2. Que os estudos de Veterinaria deben ter unha duración mínima de 5 anos.
Estes parámetros aparecen xa definidos na lexislación europea en 1978. Así, a Directiva 1027/78 (substituída posteriormente pola 36/2005 e trasposta á lexislación española polo RD 1837/2008), supón unha primeira “disfunción” nos estudos de grao en Veterinaria respecto da maioría dos estudos de grao (por exemplo os de Dereito, Economía ou Bioloxía). Así, mentres que, en liñas xerais, en España conséguese ser graduado cursando 180 ou 240 créditos ECTS (3 ou 4 cursos), para conseguir ser graduado en Veterinaria necesitaranse cursar 300 créditos ECTS (5 cursos). É dicir, a cuestión que constituía unha preocupación importante no contexto profesional, onde se dicía que coa “chegada” do Plan Boloña se reduciría o número de anos necesario para ser veterinario e que, por tanto, “o nivel de esixencia diminuiría”, non é unha afirmación correcta.
Os estudos veterinarios en Europa: a EAEVE
Outra característica diferencial dos estudos de Veterinaria, que asegura a calidade dos mesmos, sexan estes de Licenciatura ou de Grao, e que se apoia no marco normativo europeo, é que é a única titulación en Europa (incluíndo todas as da rama das Ciencias da Saúde) onde as Facultades que a imparten sofren unha avaliación periódica por unha asociación, na que, no seu día, a actual Unión Europea delegou esta acción, a Asociación Europea de Establecementos para o Ensino Veterinario (European Association of Establishments for Veterinary Education – EAEVE-).
A Asociación, á que pertencen, de forma voluntaria, todas as Facultades de Veterinaria de España, ten por obxectivos: promover, desenvolver e harmonizar a educación veterinaria, potenciar a cooperación entre Facultades, principalmente europeas, e outros organismos relevantes, e o que, quizais, sexa o aspecto máis destacable, dirixir o Sistema Europeo de Avaliación dos Ensinos Veterinarios (European System of Evaluation of Veterinary Training), baseado no mandato emitido pola Comisión Europea en febreiro de 1994. O problema actual reside en que o mandato viña dado pola Directiva Europea 1028/78. A substitución das directivas 1027 e 1028 de 1978, pola 36/2005 (parcialmente modificada pola 55/2013), supón unha trasposición das anteriores coa única excepción da revogación do mandato de avaliación dado á Asociación. A pesar diso segue sendo vontade case unánime das Facultades socias continuar co sistema por, entre outras, as seguintes razóns:
1. Serviu, e serve, para detectar deficiencias nas Facultades e, por conseguinte, para avanzar no camiño da calidade na docencia.
2. As Facultades melloraron cun obxectivo claro e “converxente” en toda Europa.
3. As nosas universidades entenderon a importancia do sistema e a particularidade dos estudos veterinarios, e iso permitiulles ás Facultades de Veterinaria dotarse de persoal e infraestruturas que, doutro xeito, dificilmente se conseguiron.
Serven, por tanto, os nosos estudos, como modelo para a futura avaliación e acreditación de todo tipo de carreiras universitarias no contexto europeo. Este aspecto, no que os veterinarios somos pioneiros, carrexa unha serie de problemas que non poden ser obviados.
En primeiro lugar, existe unha multitude de perfís profesionais para o veterinario en Europa que van desde o modelo centroeuropeo, cun perfil case exclusivamente clínico, pasando polo modelo anglosaxón, que é un clínico cunha mínima formación en produción animal e mesmo en sanidade, saúde pública e inspección, e terminando polo máis completo, ao noso xuízo, que é o existente nos países da conca mediterránea, xa que é no único no que se dá unha importancia practicamente igual aos diversos aspectos relacionados coas saídas profesionais tradicionais (clínica, sanidade animal, saúde pública, seguridade alimentaria e produción animal). Neste punto é onde comezan os problemas respecto da avaliación europea, cando se pretenden aplicar de forma estrita ás nosas Facultades os criterios de calidade establecidos pola EAEVE sen ter en conta o amplo espectro e perfil profesional dos veterinarios no noso país. A Unión Europea creou, en 1978, o Comité Asesor para os Estudos de Veterinaria (Advisory Commitee for Veterinary Training, ACVT, decisión Comunitaria 78/1028 EEC). Este ACVT que, insistimos, neste momento perdeu o mandato dado no seu día pola Comisión pero que, con todo, mantén os seus criterios, foi actualizando os requisitos básicos para os ensinos de Veterinaria, encomendando á EAEVE a responsabilidade de desenvolver e levar a cabo un método de avaliación que garanta o seu cumprimento nos países membros da UE. O método de avaliación vixente foi establecido no seu momento pola EAEVE e revisado por última vez na Asemblea Xeral da Asociación en Uppsala (Suecia), no ano 2016, ao aprobar a última versión da súa “Evaluation of Veterinary Training in Europe: Standard Operating Procedures (SOP)”.
O SOP establece unha serie de criterios docentes e de calidade que, cando se cumpren por parte dunha Facultade europea, fan que esta sexa incluída na Lista de Facultades de Veterinaria Aprobadas e Acreditadas (a lista aparece publicada na páxina Web da EAEVE, ver táboas) e que non ten ningunha transcendencia nin recoñecemento por parte da Comisión Europea.
Táboa 1: Status das Facultades en europeas socias da EAEVE ao 30 de maio de 2016.
Táboa 2: Detalle do status das Facultades españolas ao 30 de maio de 2016.
Fonte: Web da EAEVE. www.eaeve.org
Pódese apreciar que todas as rexións, fóra da 8, teñen máis da metade das súas Facultades aprobadas e que case os dous terzos do total de Facultades tamén o está. Dúas delas, 1 e 5, teñen todas as súas Facultades aprobadas, trátase de países que optan por ter poucas Facultades e nos que ademais o SOP está feito ao seu xeito (moita importancia á parte clínica, escasa ao resto de materias veterinarias). Noutra rexión, a 7, composta polos países nórdicos e bálticos, dáse a circunstancia que cada un deles ten unha soa Facultade; nos países nórdicos todas están aprobadas e nos bálticos ningunha o está. Polo que respecta á nosa rexión, a 2, Portugal con 6 Facultades, das que só unha está aprobada. Polo que respecta á rexión 3, Italia ten 13 Facultades, todas aprobadas porque recentemente cambiou de política, xa que ao non ter unha axencia de acreditación nacional estableceu que pechará aqueles centros que a data 2019 non obtivesen o status de aprobado.
Outro dos problemas é que en España e outros países (non é o caso de Italia, como acabamos de ver) esta avaliación non substitúe os sistemas de acreditación e verificación dos estudos de Veterinaria de obrigado cumprimento pola lexislación nacional.
O proceso europeo é dinámico e unha Facultade debía someterse a el cada 10 anos, independentemente de que fose aprobada ou non. Con todo, coa aprobación do novo SOP aparecen unha serie de problemas que poden afectar moito ás Facultades españolas:
1. O novo SOP reduce o período entre avaliacións a 7 anos, que é escaso se temos en conta que preparar a avaliación custa, polo menos, un ano e medio de intenso traballo, e que economicamente non é alcanzable para boa parte das Facultades (o custo sitúase entre os 30.000 e 40.000 euros por avaliación, asumidos integramente pola Facultade).
2. En España, coa aparición do Espazo Europeo de Educación Superior (EEES) e dos Graos, os títulos teñen que someterse a unha avaliación oficial (obrigatoria) cada 7 anos desenvolvida por diversas axencias (ANECA e axencias autonómicas) e que, de non superarse, o título é suspendido (tense que deixar de ofertar). Evidentemente, esta avaliación solapa coa da EAEVE, e a pesar da insistencia da Conferencia de Decanos, ambas as entidades (EAEVE e ANECA) non teñen vontade de poñerse de acordo para compatibilizar as avaliacións.
3. Os criterios dos equipos avaliadores son en ocasións subxectivos, cando estes deberían ser todo o contrario, obxectivos, e non verse influenciados por ideas preconcibidas ou a “reputación” dalgunhas Facultades.
4. Para a súa avaliación, a EAEVE deixou de basearse nas materias da directiva europea (que sempre foi a base da avaliación) introducindo outros criterios cun perfil eminentemente clínico.
5. Os criterios inciden sobre todo, mesmo de forma cuantitativa, nos aspectos clínicos da docencia veterinaria, abandonando os outros aspectos profesionais ou liquidándoos con cocientes simplemente cualitativos. Por iso, estes criterios de calidade da EAEVE non se adaptan exactamente ás características dos estudos de Veterinaria en España, Portugal, Italia ou Grecia.
6. As ratios son, en moitos casos, inasumibles polos centros españois (número de casos clínicos de bovinos vistos intramuros, por exemplo) porque son modelos de prácticas que non se dan no noso país (no caso mencionado máis arriba como exemplo, as prácticas fanse en granxas, sempre baixo a supervisión dun profesor), favorecendo a idiosincrasia dos países do centro e norte de Europa.
Esta cuestión, que leva aparellado un profundo debate no seo da EAEVE, e sobre a que as teses da “Veterinaria Mediterránea” escoitáronse con forza hai unha década, pero que perdeu protagonismo nos últimos anos, non é a única na que a visión das Facultades de Veterinaria do “Norte” e do “Sur” discrepan.
Outro profundo desacordo deriva do feito do propio concepto de EEES. Dixemos antes que, por definición, un Grao é un conxunto de estudos que dotan ao estudante dunhas competencias que lle capacitan por Lei (Directiva Europea 36/2005, parcialmente modificada pola Directiva 55/2013) para ser veterinario e exercer a profesión veterinaria, onde os estudos deben durar un mínimo de 5 anos; diso dedúcese que os estudos de Veterinaria en Europa deben estenderse durante un mínimo de 5 anos. Pois ben, existe unha corrente en Europa, encabezada por países como Holanda, que propugnan un Grao en Veterinaria cunha duración de 3 anos, que non capacitaría o estudante para exercer a profesión veterinaria (logo non se lle podería chamar Grao en Veterinaria), senón algo así como unha profesión similar ao Auxiliar Técnico Veterinario, proxecto que aquí se coñeceu como ATV. Posteriormente, o estudante tería que cursar un Máster de 2 ou 3 cursos para poder exercer como veterinario. O problema radica en que serían másteres tipo itinerario, é dicir, o estudante formaríase en clínica de pequenos animais, en clínica de grandes animais, en Saúde Pública, etc., desatendendo o resto dos aspectos profesionais. Noutras palabras, sería un veterinario moito máis especializado, similar ao que no noso país se licenciaba polo denominado plan 73 (lembremos, a modo de exemplo, que había veterinarios que non cursaban, dependendo da denominada “especialidade”, determinadas materias como patoloxía médica, cirurxía, nutrición animal, tecnoloxía dos alimentos, microbioloxía dos alimentos ou toxicoloxía e veterinaria legal), e non un veterinario xeneralista como marca a directiva europea que di, textualmente, que para ser veterinario débense cursar unha serie de materias, pero todas, non só unas cantas, que é o que se conseguiría cos itinerarios. Este problema está latente, e a día de hoxe a EAEVE evita pronunciarse.
Conclusión
A modo de conclusión, poderíase dicir:
1. A EAEVE desatende a idiosincrasia da Veterinaria Mediterránea, dándolle escasa importancia a aspectos tan relevantes como a Saúde Pública. Por iso, débese recuperar o espírito do SOP de 2009 (parcialmente modificado en 2012) que lle permitiu a un bo número de Facultades españolas ingresar nas listas positivas; o contrario fará que gran parte desas Facultades obteñan avaliacións negativas e expoñan seriamente a súa continuidade na Asociación.
2. É imprescindible que a EAEVE e as axencias avaliadoras nacionais cheguen a acordos que eviten duplicidades nas avaliacións.
Asinan o artigo:
Juan Anselmo Perea Remujo, (ex decano de la Facultad de Veterinaria de la Universidad de Córdoba y ex presidente de la Conferencia de Decanos de Veterinaria de España).
Antonio Bernabé Salazar, (ex decano de la Facultad de Veterinaria de la Universidad de Murcia y ex presidente de la Conferencia de Decanos de Veterinaria de España).
Joaquín Goyache Goñi, (ex decano de la Facultad de Veterinaria de la Universidad Complutense de Madrid y ex presidente de la Conferencia de Decanos de Veterinaria de España).
Librado Carrasco Otero, (ex decano de la Facultad de Veterinaria de la Universidad de Córdoba y ex presidente de la Conferencia de Decanos de Veterinaria de España).
Antonio Rouco Yáñez, (ex decano de la Facultad de Veterinaria de la Universidad de Murcia y ex presidente de la Conferencia de Decanos de Veterinaria de España).
